Çirkli qatil: Zərərli mikrob əsrlər boyu dünyada milyonlarla insanı öldürdü

Çirkli qatil: Zərərli mikrob əsrlər boyu dünyada milyonlarla insanı öldürdü

11 Mart 2020-ci ildə bəşəriyyət yeni koronavirusun yaratdığı CAVİD-2019 pandemiyası ilə rəsmi olaraq üzləşdi. Donuz qripinin keçmiş pandemiyasından yalnız on il keçdi, lakin indiki patogen daha təhlükəlidir, yüksək ölüm və virulentlik ilə fərqlənir. Xəstəliyin yayılmasının görünməmiş sürətinin olmasına baxmayaraq, tarix sivilizasiyanı daha böyük qüvvə ilə təhdid edən bir çox infeksiyalar ilə tanınır. Onlardan biri vəba xəstəliyidir.

Bu xəstəliyin kütləvi bir qatil halına gəldiyindən bəhs edəcəyik.

Özləri günahkardırlar

Xolera bir gün ərzində insanı öldürə bilən ildırım sürətli xəstəlikdir. Onun patogen-bakteriya Vibrio cholerae - təşkil pandemiyaların sayına görə rekordçulardan biridir. Hal-hazırda xolera zəif inkişaf etmiş infrastruktura (Haiti, İraq, Yəmən və Afrika ölkələrində baş verən epidemiyalar) malik kasıb ölkələrin xəstəliyi sayılsa da, keçmişdə o, inkişaf etmiş Avropada möhkəmlənərək, ümumiyyətlə, hamını qırıb. XIX əsrdə altı pandemiya dərhal baş verdi ki, bu nəticəsində on milyonlarla insan həyatını itirdi. Ümumiyyətlə, xolera Cənubi Asiyanın Britaniyalılar tərəfindən müstəmləkəçiliyindən, eləcə də mikrobun Avropaya və Şimali Amerikaya yol açan sənaye inqilabından meydana gəldi. Çünki xəstəliyə qarşı ən səmərəli vasitə təmiz su idi. Yeni bir paradiqma ortaya çıxdı: antisanitariyanın hökm sürdüyü və gigiyenanın olmadığı yerdə infeksiyalar ortaya çıxır. Doğrudur, müasir dünyada təmizlik artıq heç də həmişə sağlamlığın rəhni olmur və qızılı stafilokok kimi yeni patogenlər hətta steril xəstəxana bokslarında da yayıla bilər.

Xoler Vibrion

Xoler Vibrion əvvəlcə zərərsiz mikroblar olmuş və Sundarban meşəsində (Hindistan və Banqladeş) məskunlaşmışdır. Uzun müddət insanın ayağı bu ərazilərə demək olar ki, dəyməyib, lakin XVIII əsrin ikinci yarısında bura İngilis kolonistləri daxil olub. Yüz ildən sonra insanlar, demək olar ki, Sundarban boyu məskunlaşdılar və şilonoqlarla yoluxmuş suda diz boyu yaşayırdılar. Uzun və sıx əlaqələr vibrionların tədricən insan bədəninə uyğunlaşmasına imkan verdi, lakin onlar dərhal qatillər olmadı.

Çevik infeksiya

Murdar və çirkli suyun Haiti gölünə boşaldılması

Vibrio choleraenın əsas alınması bağırsaqların əksinə hərəkət etməsinə səbəb olan toksin oldu: suyun bədənin toxumalarından elektrolitlərlə qurudulması ishal və dehidrasiyaya səbəb olur. Xəstəlik birdən-birə özünü göstərdi: sağlam insanın görkəmində güclü və dönməz diarreya başlayırdı ki, onu evdə, küçədə və ya ictimai binada tutmaq mümkün idi. Su itkisi səbəbiylə xəstə sanki quruyur, canlı bir mumiyaya çevrilirdi. XIX əsrin əvvəllərində Avropada xolera insanı ləyaqətdən məhrum edən və onu dilənçi və gecəqondu sakinləri ilə bərabərləşdirən alçaldıcı xəstəlik hesab edilirdi. Xolera törədicisi küçələri, içməli suyu çirkləndirirdi, xəstələrin və sağlam olanların əlində qaldı və yayıldı. Xəstəliyin baş verməsi yeni şəhərləri vurub və sanki Avropaya can ataraq dalğa ilə getdi. Xolera nəqliyyat yolları ilə daşınırdı və antisanitariyanın hökm sürdüyü, insanların nəcis tullantılarla yan-yana yaşadığı hər yerdə qızışırdı. Çox selenyumlu rol da oynadı, xüsusilə də vibrionların asanlıqla qrunt sularına nüfuz etdiyi gecəqonduların böyüməsi ilə. Yalnız yaşayış islahatları Qərb ölkələrində xoleradan və digər infeksiyalardan ölüm hallarının azalmasına imkan verib, lakin Planetin yoxsul regionlarında yüz milyonlarla insan hələ də dəhşətli şəraitdə yaşayır.

Xolera xəstəsində Oral Nəmləndirmə

Meşələrin qırılması, əhalinin yüksək sıxlığı, vəhşi heyvanlarla sıx və uzun-uzadı təmasları-özünə ölümcül patogenlər gətirməyə doğru yollardır. Başqa bir “fani günah”ı cəhalət və xurafat adlandırmaq olar. Bədənin dehidrasiyadan ölməməsi üçün sadəcə itirilmiş mayeni doldurmaq lazımdır. Bir çimdik duz və təmiz su 50 faizdən bir az daha çox ölüm nisbətini azaldacaq. Bu vasitə 1830-cu illərdə təklif edilmişdir, Xolera ikinci pandemiyası zamanı. Lakin XIX əsrin həkimlərinin böyük əksəriyyəti bu xəstəliyin miazma - “üfunətli buxarlanma” adlandırıldığını düşünürdü. Beləliklə, onların fikrincə, insanları qorumaq güclü ətirlərin köməyi ilə mümkündür. Bəzən insanları profilaktik məqsədlər üçün peyini iyləməyə məcbur edirdilər.

Fəlakət dövründə bir çoxları günahkarları axtarmağa və əcnəbilərə, həkimlərə, səlahiyyətlilərə və qonşularına açıq düşmənçilik göstərməyə meyllidirlər. Bu vəziyyətdə təcavüz obyektinin həqiqətən günahkar və ya epidemiyanın səbəbi olub-olmaması vacib deyil. XIX əsrin 30-cu illərində holerin ardınca tarixçilərin “nifrət pandemi” adlandırdıqları dalğa gedirdi. Rusiya, Qərbi Avropa və ABŞ-ı əhatə edən soyuq qiyamlar əsl kütləvi isteriya halına gəlmiş və məntiqlə heç bir əlaqəsi olmamışdır. Hətta, şübhəsiz ki, xəstəliyin qarşısının alınması üçün effektiv tədbir-karantin iğtişaşlara səbəb oldu.

Pis sonluqla bitən epidemiya

Ölüm epidemiyası insanlığın tarixini necə dəyişdi?

Böyük Britaniyada şayiələr var idi ki, xəstəxanalarda pasiyentlərdən xilas olmaq, cəmiyyəti “təmizləmək”, həkimlər isə anatomik tədqiqatları ilə əlaqədar meyitlər əldə etmək üçün xəstələri öldürmək istəyirlər. Həkimlər xəstəxanalara və təcridxanalara gedir, hücum edir, polis və məmurlar qurban olurdular. İnsanlar yerli qəbiristanlıqlarda xoleradan ölənlərin dəfn edilməsinə etiraz etdilər.

İspaniyada Madridin sakinləri, xolera epidemiyasının siyasi səbəblərdən quyuları zəhərləyən rahiblərin səbəb olduğuna qərar verdilər və kilsələri, ibadət evlərini dağıtmağa başladılar. San-Fransiskoda oxşar vəziyyət yaranmışdı və burada izdiham fransiskanların ordeninin nümayəndələrinə divan tutmuşdu. İmmiqrantlar qırğınların və qan tökülməsinin qurbanı oldular, baxmayaraq ki, şərablar əsasən immiqrant məhəllələrini sıx məskunlaşmış gecəqondulara çevirmiş ev sahiblərinin üzərində yerləşirdi. Əvvəlcə hər şeydə irlandiyalıları günahlandırırdılar və hesab olunurdu ki, ABŞ-a xoler gətirən onlardır. Sonra cəmiyyət Həcc ziyarəti edən zəvvar müsəlmanlarına keçdi. XIX əsrin sonlarında Şərqi Avropadan olan immiqrantlar, o cümlədən macarlar və Rusiya yəhudiləri nifrət obyektinə çevrilmişdilər.

İsa Rəvan

Mediainfo.az

Çevik infeksiya

Çox oxunan xəbərlər
Elan Elan
Son xəbərlər

2023.10.17

2022.11.15

2022.11.14

2022.11.13

2022.11.12

2022.11.11

2022.11.10

Saytda yerləşdirilmiş materiallardan istifadə edərkən istinad mənbəyinin göstərilməsi zəruridir.
Ünvan: Bakı şəh., Yasamal r-nu 529-cu məhəllə, AZ 1073.
Təsisçi: “Mətbuat” firması. Redaktor müavini: Əziz Mustafayev
Tel.: 012 510 59 89, 077 767 06 66
E-mail: [email protected]
2009-2024 (c) Mediainfo.az