Atəşkəs razılaşmasında Türkiyə söz sahibi deyil

Atəşkəs razılaşmasında Türkiyə söz sahibi deyil

Azərbaycan və Ermənistan, ABŞ və Avropanın səylərindən kənar və Azərbaycana hərbi dəstəyinə baxmayaraq, Türkiyəni diplomatik söz sahibi etməyən, Rusiyanın vasitəçiliyi ilə mübahisəli Dağlıq Qarabağ bölgəsində hərbi əməliyyatları dayandırmaq barədə razılaşmanı qəbul edib.

Noyabrın 10-da, gecə saatlarında elan edilən razılaşma Azərbaycana 27 sentyabrdan bəri toqquşmalarda geri aldığı əraziləri özündə saxlamağa imkan verir və Ermənistandan yaxın bir neçə həftə ərzində Qarabağa bitişik əraziləri təhvil verməsini tələb edir.

Moskvanın ən azı iki həftədir "bişirdiyi" sazişin imzalanmasını iki amil sürətləndirib.

Əvvəlla, Azərbaycan hərbçiləri noyabrın 9-da Naxçıvanla sərhəd yaxınlığında, Ermənistanın hava məkanında uçan Rusiya helikopterini vurub, nəticədə iki ekipaj üzvü ölüb və biri yaralanıb.

Bakı dərhal helikopterin səhvən vurulduğunu bildirib, üzr istəyib və təzminat ödəməyi təklif edib.

Bu hadisə Moskvanın günlər əvvəl təqdim etdiyi sazişi qəbul etmək üçün Bakıya təzyiq göstərib.

Əks təqdirdə, Azərbaycan üçün döyüş meydanında işlər çox yaxşı gedirdi. Türkiyənin hərbi dəstəyi və İsrail istehsalı olan silahlarla güclənən Azərbaycan qüvvələri İran sərhədi yaxınlığında, anklavın cənubunda, əksəri kənd yerləri olan 900 yaşayış məntəqəsindən 300-ü daxil olmaqla, 12.000 kvadrat kilometr (4.600 kvadrat mil) olan Dağlıq Qarabağ ərazisinin təxminən 30%-ini geri almışdı.

Son vaxtlar toqquşmalar mühüm Laçın-Şuşa-Stepanakert oxuna doğru irəliləyirdi. Bu qədər sıx məskunlaşmış ərazidə döyüşmək ehtimalı, mülki şəxslərin ölüm sayını artırmaq və qış yaxınlaşdıqca qaçqın dalğalarına səbəb olmaq təhdidi ilə ikinci pozucu amildir.

Müdafiə büdcəsi və hərbi personal baxımından Azərbaycan Ermənistanı nəzərəçarpacaq dərəcədə qabaqlayır. Stokholm Beynəlxalq Sülh Araşdırmaları İnstitutunun məlumatlarına görə, 2019-cu ildə ilk ölkənin 1.8 milyard dollarlıq müdafiə büdcəsi və 60 min nəfərlik ordusu var idi, Ermənistanın müvafiq rəqəmləri isə 644 milyon dollar və 44 min əsgər idi.

İki tərəfin itkilərinə baxanda, azərilərin döyüş meydanında açıq-aşkar üstünlük qazandığı görünür.

Yerli xəbərlərə görə, Ermənistan hərbçiləri sentyabrın 27-dən bəri 100-ə yaxın döyüş tankı, 50-yə yaxın zirehli döyüş maşını və personal daşıyıcısı, 70-ə yaxın top, 60-dan çox raket sistemi, 20-yə yaxın hava hücumundan müdafiə sistemi və 400-dən çox yük maşını itirib.

Söz düşmüşkən, Azərbaycan qüvvələri 20 tank, 10-a yaxın haubitsa və çoxsaylı raket sistemi, 50-yə yaxın yük maşını və 20-yə yaxın pilotsuz təyyarə itirib.

Təsdiqləyici görüntülər və fotoşəkillərə əsaslanan rəqəmlər, Ermənistan ordusunun tank, top və yük maşınları baxımından ehtiyatlarının təxminən 35%-ini itirdiyini göstərir. Ölənlərin sayına gəlincə, yerli mənbələr Ermənistanın itkilərinin 5000-ə qədər olduğunu bildirir, bu, nizami ordunun təxminən 10%-ini təşkil edir. Azərbaycan təxminən 1200 nəfər itirib.

Ümumən, Ermənistan onsuz da kasıb olan xalqı və xəstə iqtisadiyyatı üçün uzunmüddətli nəticələrə səbəb olacaq və hətta bölgənin geosiyasətinə təsir göstərəcək dərəcədə ağır bir zərbə alıb.

Atəşkəs razılaşması, müəyyən mənada, Ermənistan ordusunun tamamilə çökməsindən əvvəl Moskvanın İrəvan üçün həyat öpüşü idi. Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyan hərbi liderlər ona "resursların tükəndiyini" dediyi üçün atəşkəsi qəbul etdiyini, anlaşmanı "inanılmaz dərəcədə ağrılı" olduğunu bildirib.

Razılaşmanın maraqlı tərəfi həm döyüş meydanında, həm də danışıqlar masasında qaliblər və məğlublar arasında fərq qoymağı tələb edir. Azərbaycan və Türkiyə döyüş meydanında qalib gəlib, lakin Rusiya və Azərbaycan danışıqlar masasında qalib olaraq ortaya çıxıb. Türkiyənin diplomatik qazancı şübhəlidir. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev atəşkəsin izlənilməsində Türkiyənin rolunu xatırladıb, lakin Moskva qaçaraq yalnız rus sülhməramlılarının bölgədə yerləşdiriləcəyini bildirib.

Moskva üçün razılaşma hər iki tərəfin o zaman rədd etdiyi Dağlıq Qarabağda Rusiya sülhməramlılarının yerləşdirilməsinə dair 2018-ci il təklifini reallaşdırmadır. Bu, Dağlıq Qarabağın ən sıx məskunlaşmış və iqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş bölgəsinə Rusiyanın nəzarətinə bərabərdir və anklavın Ermənistan tərəfindən idarə olunan ərazi statusuna son qoyur.

Bu saziş sayəsində Moskva yenidən münaqişəni dondurur, lakin Bakı qazancından məmnundur. Əliyev Azərbaycan ictimaiyyətini sevindirən və daxili siyasətdə əlini gücləndirən qısamüddətli bir həll yolu tapır. O, müqaviləni hərbi bir qələbə kimi asanlıqla sata bilər. 1990-cı illərdə, ilk dəfə münaqişə başladığı zaman evlərini tərk edən azərbaycanlı qaçqınlar, razılaşmaya əsasən, Dağlıq Qarabağa qayıtmağa başladıqda, Bakının əli həm daxili, həm də beynəlxalq səviyyədə daha da güclənəcək.

Ancaq qeyd etmək vacibdir ki, davamlı sülh hələ də davamlı bir siyasi həll tələb edir.

İrəvan həm döyüş meydanında, həm də masada məğlub olaraq çətin günlərə doğru gedir. Yaralı milli qürur hissi erməni xalqı arasında millətçi hissləri kəskinləşdirə və Paşinyan hökumətinə təzyiq göstərə bilər. Əmin olan budur ki, razılaşma Ermənistanın Rusiyadan asılılığını xeyli artırıb.

Bəs Türkiyə? İsrailin silah yardımı ilə yanaşı, türk hərbi dəstəyi də döyüş meydanında Azərbaycanın xeyrinə mühüm rol oynayıb. Bununla belə, türk diplomatiyasının danışıqlar masasında çox az söz sahibi olduğu görünür. Ankara Azərbaycana kömək etməklə İrəvanı qətiyyətlə Rusiyanın qucağına itələyib. Başqa sözlə, 2018-ci ildə "məxməri inqilab"dan sonra hakimiyyətə gəldiyi gündən bəri Moskvanın şübhə ilə yanaşdığı Qərb dostu Paşinyanın sarsıdılması işini effektiv şəkildə subpodratlaşdırıb.

Üstəlik, Türkiyə ilə kiçik sərhədi olan Naxçıvandan Azərbaycanın əsas hissəsinə qədər planlaşdırılan dəhliz Rusiyanın nəzarətində olacaq və bu, Ankaranın həmin marşrutdan Azərbaycan və Orta Asiyada nüfuzunu artırmaq üçün bir qapı kimi istifadə etmək ümidlərini azaldır.

Müqavilənin həyata keçiriləcəyi təqdirdə, bunun Türkiyə ilə Ermənistan arasındakı gələcək normallaşma səylərinə təsiri diqqəti çəkən başqa bir məsələdir. Türkiyə 1990-cı illərdən bəri Ermənistanla sərhədlərini möhürləyib və İrəvanla diplomatik əlaqələr qurmaqdan imtina edib. Naxçıvanın Azərbaycandan ayrı düşməsi münaqişədə əsas mübahisəli nöqtə olub. İndi Rusiya problemə qismən bir həll yolu gətirirsə, bu, Ankaranı İrəvanla normallaşma səylərini yeniləməyə təşviq edə bilərmi? Hazırda belə bir perspektiv uzaq görünür, ancaq toqquşmalar tamamilə azaldıqdan sonra istisna edilə bilməz.

Atəşkəs razılaşmaları, ümumiyyətlə, qısamüddətli razılaşmalardır, lakin davamlı sülhə çevrilmək şansı əldə edirlər. Artıq Dağlıq Qarabağ münaqişəsi Ankaranın İrəvanla normallaşma məsələsi ilə birlikdə, Naxçıvan məsələsinin həllini tələb edən uzunmüddətli danışıqlar prosesinə aparır. Bölgədə davamlı bir sülh əldə edilə bilər. Son razılaşma bu cür barışıq yolunun da Moskvadan keçəcəyini göstərir.

Mətin Gürcan

"Al-Monitor.Tərcümə: Strateq.az

Çox oxunan xəbərlər
Elan Elan
Son xəbərlər

2023.10.17

2022.11.15

2022.11.14

2022.11.13

2022.11.12

2022.11.11

2022.11.10

Saytda yerləşdirilmiş materiallardan istifadə edərkən istinad mənbəyinin göstərilməsi zəruridir.
Ünvan: Bakı şəh., Yasamal r-nu 529-cu məhəllə, AZ 1073.
Təsisçi: “Mətbuat” firması. Redaktor müavini: Əziz Mustafayev
Tel.: 012 510 59 89, 077 767 06 66
E-mail: [email protected]
2009-2024 (c) Mediainfo.az